arch. Augustyn Tarkowski / Dom Teodorów Pużańskich, ul. Narutowicza / rok 1927

arch. Augustyn Tarkowski / Dom Teodorów Pużańskich, ul. Narutowicza / rok 1927

Kamienica przy ul. Narutowicza z 1927 roku, wg projektu Augustyna Tarkowskiego, wyróżnia się nie tylko ze względu na samotność domu w pierzei ulicy, lecz przez wzgląd na wartości estetyczne architektury. To elegancka dekoracja eklektyczna z elementami historyzującymi. Budynek podpiwniczony, posiada dwie pełne kondygnacje i poddasze użytkowe z ozdobnymi lukarnami, zakończonymi łukami dwuramiennymi. Dekoracyjny narożnik z wykuszem nad parterem, wieńczy piękna, cebulasta kopuła. Podział kondygnacji został podkreślony zróżnicowanym użyciem gzymsów nadokiennych. W parterze, okna zakończone gzymsem prostym, na piętrze dwuramiennym wypukłym w narożnikach, a na poddaszu dwuramiennym wklęsłym w narożnikach. Gzyms kordonowy, czyli ten pomiędzy piętrami jest gzymsem kierowanym, wyłamywanym na wysuniętych częściach elewacji, tutaj oplata on również wykusz. Do niedawna, można było podziwiać oryginalną stolarkę okienną w kolorze malachitowej zieleni. Augustyn Tarkowski, jest autorem m.in. kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Woli Rzędzińskiej z 1911-34 roku. [1]

Pisząc o tym budynku, chcemy również zwrócić szczególną uwagę, na pozostałe ważne miejsca w niedalekiej odległości. Przy końcu ulicy Urszulańskiej, dawniej noszącą nazwę 18 Stycznia, właśnie tuż przy zbiegu z ul. Narutowicza, znajdują się dwie znaczące kamienice o numerach 18 i 20. [2]

Podczas II Wojny światowej mieścił się tam areszt Tajnej Policji nazistowskich Niemiec – gestapo. W tych dwóch kamienicach torturowano i zabijano. Związana jest z nimi również historia wspaniałych ludzi, bohaterów.
Pocztę Główną na tej ulicy spalono, a urząd przeniesiono na ul. Mickiewicza. Listonosze, zawiązali konspiracyjne ugrupowanie „Pocztowców” w składzie trzynastu osób. Miało ono na celu ratowanie ludzkiego życia, bowiem zajmowali się wychwytywaniem i niszczeniem donosów kierowanych do gestapo. Pod koniec 1940 roku, władze okupacyjne rozpracowały komórkę podziemia i rozpoczęły się aresztowania członków grupy. 4 kwietnia 1941 roku strażnik aresztu gestapo przemycający informacje rodzinom, powiadomił o planowanym następnego dnia transporcie aresztowanych do Auschwitz. Dzięki temu, rano podczas pochodu więźniów przez miasto, żona jednego z listonoszy Stanisława Surgi, mogła zobaczyć po raz ostatni męża.
„Do czekającego pociągu towarowego Niemcy załadowali w niemiłosiernym tłoku ponad pięciuset ludzi. Wśród nich ośmiu z grupy tarnowskich listonoszy. Byli nimi: Surga Stanisław – zamordowany 28. 08. 1941 roku, Ignacok Józef – zamordowany 09. 08. 1941 roku, Knurowski Józef – zamordowany 30. 03. 1942 roku, Winkowski Eugeniusz – zamordowany 14. 06. 1942 roku, Wróblewski Władysław – zamordowany 06. 08. 1941 roku, Hałdziński Kazimierz – zamordowany 30. 01. 1942 roku w Dachau, Sobota Tadeusz – zaginął bez wieści. Pozostali pocztowcy, członkowie grupy konspiracyjnej w tym samym czasie zostali wywiezieni do Buchenwaldu i tam wszyscy zmarli. Byli nimi: Lenik Maciej – zamordowany 21. 10. 1942 roku, Ferek Józef – zamordowany 23. 07. 1941 roku, Potępa Julian – zamordowany 13. 08. 1941 roku, Tracz Jan – zamordowany 22. 09. 1941 roku, Szawica Stanisław – zamordowany 09. 04. 1942 roku.” (…)”Tarnowscy listonosze umarli prawie wszyscy jeszcze w tym samym roku. „[3]

Tablica upamiętniająca ofiary gestapo widnieje na elewacji budynku dawnej jej siedziby, a tablica upamiętniająca „Pocztowców” znajduje się w obecnym urzędzie Poczty Głównej.

Projekt Tarnów – Architektura przynosi mi wiele satysfakcji, choć jestem z tym miastem związana od urodzenia, to przyznaję z radością, że wciąż je odkrywam. Miejsce jest wyjątkowe, zarówno pod względem pięknej architektury, jak i niezwykle ciekawej historii.

[1] Sztorc Marek, „Tarkowski Augustyn”, Zabytkowe kościoły diecezji tarnowskiej, tarnowskiekoscioly . net
[2] Pałach Marcin, „Ulice – nowe i stare nazwy”, Tarnowskie Centrum Informacji
[3] Reuter Jerzy, „Konspiracyjna grupa tarnowskich listonoszy”, Tarnowski Kurier Kulturalny

Tarnów, Małopolska, kultura, sztuka, architektura, Augustyn Tarkowski, II WŚ, historia, miasto, Poczta Polska, gestapo, Pocztowcy, Listonosze, obóz koncentracyjny, Auschwitz, kamienica, dom, Pużańscy

Więcej podobnych artykułów, tutaj.