Pałac Sanguszków
Dom Książęcy „Fürst Haus” [1] rodu Sanguszków / Tarnów, Plac Sobieskiego 5 / rok 1790-1799
.
.
.
Pałac Sanguszków powstał wg znalezionych informacji w latach 1790 -1799. Ufundował go jako swój dom Wielki Książę Hieronim Janusz Sanguszko, herbu Pogoń litewska (1743-1812). Wzniesiono go wówczas na Przedmieściu Krakowskim „Krakauer Vorstadt”, kolejna nazwa Plac Pocztowy była w użyciu do roku 1883, obchodów 200-lecia odsieczy wiedeńskiej.
W 1831 r. Wincenty Balicki opisuje:
„Książę Hieronim Sanguszko hrabstwo Tarnowskie odziedziczył; a odtąd miasto co raz bardziéj wznosić się poczęło. Był to Pan bardzo dobry, i miły w obcowaniu towarzyskiém, oiciec poddanych swoich; zarządzaiący iego dobrami pełnowładny rządca, IgnacyRadzikowski, roztropném kierowaniem interesów, do lepszego stanu tež dobra przyprowadził. Kilka pięknych i užytecznych budynków wystawił, pomiędzy innémi wspaniały dóm gościnny w roku 1799. na przedmieściu krakowskiém, gdzie dawniéj drewniany był (…)”[3]
Powstanie budowli to koniec XVIII w., gdy jej pierwotnym stylem architektonicznym był barok. Z kolei I poł. XIX w. to prawdopodobnie pierwsza przebudowa w duchu klasycyzmu, a ok. roku 1900 nastąpiła druga przebudowa w stylu neobarokowym [4]. Trójskrzydłowy podmiejski pałac z zabudowaniami gospodarczymi, zwieńczony jest trójkątnym frontonem ze smukłymi sterczynami. Obecnie możemy zauważyć, że budynek posiada 3 kondygnacje, dwie bramy wjazdowe na dziedziniec w zaakcentowanych łukowo narożnikach pałacu, a na styku z kamienicami przylegającymi. Na elewacji parter oraz piano nobile pierwszego piętra są boniowane. Układ kompozycyjny podkreślający ość główną poprzez wielki porządek z zastosowaniem pilastrów oraz okien zwieńczonych łukiem z tralkami i balkonem.
Obiekt ten w 1825 r. przejęły władze Austriackie, gdzie utworzono siedzibę władz cyrkułu, kolejno obwodu i powiatu. Od 2005 r. znajduje się w rękach prywatnych. Budynek ten był świadkiem tragicznych wydarzeń z historii. Na przełomie lutego i marca 1846 r. miała miejsce rabacja galicyjska, miała ona charakter antyszlachecki i antypańszczyźniany. Prowokatorem tego zdarzenia, był ówczesny starosta tarnowski Joseph Breinl von Wallerstern. Obawiając się planowanego Powstania Krakowskiego podburzył uciśnionych i nękanych chłopów, jakoby szlachta planowała przeciwko nim akcję zbrojną. W efekcie zamordowali oni ok 3000 ziemian, urzędników dworskich i rządowych oraz kapłanów. A ich ciała zwożono pod pałac, który wtedy zajmowały władze Austriackie. W samym cyrkule tarnowskim, zagładzie uległo 90% obiektów dworskich. [5]
Książę Hieronim Sanguszko mieszkał głównie w Warszawie, gdzie w 1784 roku zakupił Pałcyk przy ul. Nowy Świat, który został całkowicie zniszczony podczas powstania warszawskiego i odbudowany od podstaw w 1950 r. w stylu późnobarokowym wg projektu Zygmunta Stępińskiego. [6] Sanguszko był m.in. wojewodą wołyńskim i generałem wojsk koronnych, litewskich, a także za sprawą Carycy Katarzyny II mianowany został generałem wojsk rosyjskich. Figurował na liście osób, na które Rosjanie mogą liczyć po obaleniu dzieła 3 maja. Był konsyliarzem konfederacji generalnej koronnej w konfederacji targowickiej. Był też przeciwnikiem Konstytucji 3 maja, jednak ostatecznie opowiedział się przeciw Rosji. [7],[8]
Do dziś w Tarnowie istnieje więcej obiektów powstałych za sprawą rodu Sanguszków. Na przeciw omawianego pałacu gościnnego stoi dawny Hotel Krakowski, który ma w elewacji herb Pogoni. Został on wzniesiony w tych samych latach. Był również przebudowywany i rozbudowywany. [9] Ale więcej o nim będzie można przeczytać w kolejnym artykule mu poświęconym.
Na rynku w pierzei zachodniej pod nr 4, znajduje się dwupiętrowa kamieniczka niegdyś własność rodziny tarnowskich szkotów. Uległa zawaleniu po pożarze. Ród Sanguszków wybudował na jej miejscu okazały dom w stylu klasycystycznym. Obecnie posiada neorenesansową elewację. W latach 1796-1826, gdy była własnością rządu austriackiego mieściła się tu siedziba Forum Romanum, sądu szlacheckiego. [10]
.
.
.
[1] dr Moskal Krzysztof, Pałace Tarnowa, Tarnowskie Centrum Informacji, 2014, www.it.tarnow.pl
[2], [4] Budzik Małgorzata, Pałac Sanguszków na placu Jana Sobieskiego (dawnym Przedmieściu Krakowskim), Moje Miasto Tarnów, 2012, www.mmtarnow.com
[3] Balicki Wincent, Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym, 1831
[5] Rzeź galicyjska, wikipedia.org, stan na styczeń 2019
[6] Pałacyk Sanguszków w Warszawie, wikipedia.org, stan na styczeń 2019
[7] Hieronim Janusz Sanguszko, wikipedia.org, stan na styczeń 2019
[8] Hieronim Janusz Sanguszko, Internetowy Polski Słownik Biograficzny, www.ipsb.nina.gov.pl
[9] dr Moskal Krzysztof, Hotel Krakowski i dom książęcy przy placu Jana Sobieskiego, Tarnowskie Centrum Informacji, www.it.tarnow.pl
[10] Rynek w Tarnowie, wikipedia.org, stan na styczeń 2019
.
.
.
