TARNÓW – ARCHITEKTURA

inż. Zygmunt Ursini / Zespół Tarnowskich Wodociągów, ul. Narutowicza / 1911

Historyzujący z elementami secesji, wolnostojący budynek z cegły, tynkowany otoczony ogrodem, powstał w 1911 roku, w czasie niespełna roku. Tzw.”Biały Dom” zaprojektowany został, prawdopodobnie przez
inż. Zygmunta Ursiniego, kierownika biura wodociągowego, który objął tę posadę po dr Maksymilianie Matakiewiczu, profesorze Politechniki Lwowskiej. [1]
Budynek wyróżnia klarowny podział elewacji, wysoka piwnica, następnie boniowany parter, zakończony ozdobnym fryzem oraz gzymsem, pierwsze i drugie piętro podkreślone poprzez wertykalny układ elementów i detali architektonicznych. Pomiędzy kondygnacjami dekoracja secesyjna z motywami roślinnymi. Okna zamknięte prosto z podwójnym, jak i potrójnym podziałem. Portal główny wejściowy
na osi elewacji, ujęty pomiędzy dwie postaci atlantów, dźwigających wykusz pierwszego piętra, zamknięty na kolejnym piętrze balkonem. Ostatnią kondygnację zdobi fryz, wypełniający płyciny pod gzymsem wieńczącym. Północno-zachodni narożnik zaakcentowany lukarnami w szycie i wieżyczką. Na metalowych balustradach pozostałych balkonów motywy roślinne.

Z. Ursini odpowiadał za „Projekt kanalizacji m. Tarnowa”, którego odczyt nastąpił 21 i 28 stycznia 1914 roku, co zostało ujęte w Sprawozdaniu Czynności Oddziału Polskiego Towarzystwa Politechnicznego
w Tarnowie. [2] Podczas planowania trasy kanału spławnego Wisła-Dniestr między Krakowem,
a Jarosławiem, obecny przy sporządzaniu protokołu dr Tadeusz Tertil, ówczesny burmistrz Tarnowa skłaniał się ku jednej z proponowanych tras. Nadmieniał, iż w mieście działają już: wodociąg, linia tramwajowa, huta szkła, elektrownie, browar książąt Sanguszków, fabryki ubrań, cegielnie, młyny parowe i elektryczne. Zainstalowano oświetlenie gazowe, a mieszkańcy miasta posiadają telefony. [3] Tarnów był trzecim miastem na południu kraju, pod względem wielkości, tuż po Lwowie i Krakowie. I to Tarnów, jako pierwsze miasto w Polsce pod koniec października 1918 roku, odzyskał wolność.

W budynku tym mieszkali m.in. właśnie dyrektor Zygmunt Ursini, Stanisław Grabowski wieloletni werkmistrz Tarnowskich Wodociągów, inż. Klimczak z dyrekcji elektrowni. Obiekt ten, na przestrzeni lat był świadkiem wielu pięknych historii ale i bolesnych wydarzeń.
Również Jerzy Braun, mieszkał w tym budynku. Za młodu harcerz, który w 1918 roku, jako 17 latek napisał tekst piosenki „ Płonie ognisko i szumią knieje” opublikowaną w pierwszym numerze czasopisma „Czuwaj” redagowanym przez siebie. W czasie okupacji działał on w chrześcijańskiej organizacji konspiracyjnej.
Za działalność niepodległościową i współredagowanie „Tygodnika Warszawskiego” komuniści skazali go
na tortury i dożywocie. Odzyskał wolność w 1956 roku. [4]
W późniejszym okresie, mieszkał w nim też Kazimierz Pilch, gimnazjalista, członek młodzieżowej organizacji konspiracyjnej walczącej z bolszewikami i nowym ustrojem. W 1946 roku organizował on tajne zebrania, w pokoju wynajmowanym od Józefa Zahaczewskiego, ówczesnego dyrektora Wodociągów.
W lutym ‘46 roku, funkcjonariusze UB zaczaili się na czterech chłopców, którzy przybyli na spotkanie.
Podczas strzelaniny, zginęli dwaj ubecy i ranny został jeden z harcerzy Tadzik Bereś. Przewieziono go do szpitala, gdzie po zadanych mu torturach następnego dnia zmarł. [5]

Dziś, w „Białym Domu” przy ul. Narutowicza 37 mieści się główna siedziba Tarnowskich Wodociągów.

[1] Katarzyna Kobylarczyk “Wielki Wybuch 1914-1918” , Małopolski Instytut Kultury, 2014
[2] Sprawozdanie Czynności Oddziału Polskiego Towarzystwa Politechnicznego w Tarnowie, str 19, Czasopismo Techniczne Organu Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie, Rocznik XXXV, Lwów 25 luty 1917 r., Nr 2
[3] Sprawozdanie Wydziału Krajowego o budowie dróg wodnych, [Kadencja X, sesja I, al. 119] Alegaty do Sprawozdań Stenograficznych Pierwszej Sesyi Dziesiątego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1913/1914. Alegat 119
[4] Jerzy Braun, Chrześcijanin w czasach barbarzyństwa, polskieradio. pl
[5] Tarnowski Kurier Kulturalny, „Dwa pogrzeby”, Z cyklu zapiski starego baciara…4, tarnowskikurierkulturalny. blox. pl

architektura, secesja, historyzm, Tarnów, Polska, Małopolska, Tarnowskie Wodociągi, Zygmunt Ursini, Jerzy Braun, historia, kultura Małopolski, kultura Tarnowa, zabytki Tarnowa, dziedzictwo kulturowe Tarnowa, dziedzictwo kulturowe Małopolski, zabytki Małopolski, architektura Małopolski, architektura Tarnowa, TEMI – Galicyjski Tygodnik Informacyjny, Tarnowski kurier kulturalny, Małopolski Instytut Kultury, Polskie Radio, Biblioteka Jagiellońska, Miejska Biblioteka Publiczna im. J. Słowackiego w Tarnowie, Biblioteka Pedagogiczna w Tarnowie, Biblioteka Politechniki Krakowskiej, Uniwersytet Jagielloński

Więcej podobnych artykułów, tutaj.