TARNÓW – ARCHITEKTURA
Willa Świtezianka
arch. Augustyn Tarkowski / Willa Świtezianka,
ul. Gen. J. Sowińskiego 11 / 1907
.
.
.
.
Willa Świtezianka powstała dla dr Zygmunta Dzikowskiego i jego rodziny, po przeprowadzce z Przemyśla i objęcia stanowiska lekarza powiatowego.
Piękna secesyjna kamienica z loggiami i wysunięciami w obrysie budynku. Asymetria w układzie elewacji. Narożnik kamienicy flankowany wieżyczką z zegarem słonecznym, tzw. słonecznikiem.
Jest to zegar naturalny, nie wymagający mechanizmu napędowego. Wskazówka przestrzenna – gnomon, kładzie swój cień na odpowiednią godzinę na tarczy zegara.
Umieszczony jest na płaszczyźnie pionowej, w tym wypadku na ścianie wieżyczki, dlatego wg podziału na rodzaj, jest słonecznikiem wertykalnym. [1]
Obiekt wg projektu Augustyna Tarkowskiego, architekta i budowniczego miasta Tarnowa, autora wielu interesujących pod względem architektonicznym i plastycznym budynków, m.in.:
Materiałem wykończeniowym jest tu połączenie glazurowanej czerwonej cegły z jasnym tynkiem. Zdobienia oraz ornamentyka secesyjna z motywami roślinnymi, kołami, wieńcami oraz pionowymi listwami w wertykalnym układzie. Otwory okienne w większości zwieńczone podkowiastymi łukami. Kamienne balustrady. Postać Goplany, umieszczona na szczycie zwieńczenia attyki przedstawia wizerunek Wandy Dzikowskiej, córki właściciela. Była to inicjatywa jej męża, Jana Szczepanika. [2]
Wanda i Jan Szczepanikowie mieszkali tam w latach 1907 – 1914, później przeprowadzili się do wybudowanej dla nich willi przy ul. Chopina w Tarnowie.
Jan Szczepanik światowej sławy polski genialny wynalazca, nazywany Leonardem da Vinci Galicji. Przyjaźnił się m.in. z Kazimierzem Przerwą – Tetmajerem czy Markiem Twainem. Amerykański pisarz poświęcił jego twórczości liczne artykuły w prasie oraz napisał na jego cześć dwa opowiadania “The Austrian Edison Keeping School Again” oraz „From the London Times 1904″, opublikowane w listopadzie 1898 r. a on zrewanżował mu się gobelinem wg własnego szkicu z wizerunkiem artysty. [3]
Urodził się w 1872 r. w Rudnikach k. Mościsk. Pasjonat nauki, twórca ok. 100 opatentowanych wynalazków, alpinista, patriota, jeden z nielicznych polaków, którego osiągnięcia są udokumentowane w encyklopediach na całym świecie. [4]
Koncentrując się na jego działalności naukowej, należy wymienić tu kilka niezwykle ważnych wynalazków. Wszystkie opatentowano w Niemczech, Austrii, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych.
Przełomowy wynalazek, to projekt kamizelki kuloodpornej z 1901 r., której skuteczność demonstrował na sobie, przy udziale publiczności. To metoda tkania maszynowego jedwabnej tkaniny z cieniutkimi stalowymi blaszkami. Projekt ten przyczynił się znacząco do międzynarodowej sławy, gdyż uratował on życie hiszpańskiego króla Alfonsa XIII, podczas próby zamachu na niego, za co otrzymał odznaczenie państwowe Królestwa Hiszpanii. Podobnie rzecz miała się w przypadka cara Mikołaja II, jednak nie przyjął odznaczenia z pobudek patriotycznych.
Kolejne odkrycia zrewolucjonizowały świat barwnego filmu dźwiękowego, telewizji i fotografii. Opracował on film dźwiękowy, system małoobrazkowej barwnej kliszy filmowej wraz z kamerą filmową do filmu barwnego, a także projektor. Jego pomysłem są również telefort i teletroskop, urządzenia przesyłające ruchomy kolorowy obraz wraz z dźwiękiem na odległość, czyli współczesną telewizję.
W dziedzinie fotografii opracował fotometr do pomiaru jasności, światłoczuły barwny papier fotograficzny oraz pionierski system fotografii kolorowej wykorzystany po raz pierwszy przez firmy Kodak oraz Agfa.
Z nowości usprawniających przemysł to technologia silnika elektryczno – chemicznego, czy też caloridulu, regulatora ciągu kominowego w paleniskach kotłowych. Dla przemysłu włókienniczego opracował sposób tkania wzorzystego metodą fotoelektryczną.
Na tej liście nie może zabraknąć przyrządu nazwanego fotosculptor, który służył do kopiowania rzeźb metodą fotograficzną, dzięki której nawet kilkuletnie dzieci mogły samodzielnie wykonać swoją własną rzeźbę. [5]
Na poddaszu willi Świtezianka znajdowała się jego pracownia, a na ścianie budynku do dziś widnieje napis „Zakład fotograficzny”. [6]
Jan Szczepanik był człowiekiem niezwykle znanym i lubianym. Świadczy o tym między innymi fakt sprzedawania w cukierniach ciasteczek pod nazwą „Szczepaniki”. [7]
Wanda i Jan Szczepanikowie mieli pięcioro dzieci. Syn Bogdan Szczepanik – Dzikowski był artystą malarzem, a jego wnukiem jest architekt Jerzy Szczepanik – Dzikowski, współzałożyciel pracowni architektonicznej JEMS Architekci. [8]
Dokumentacja projektowa z 1906 r. [9]
.
Poniżej niezmiernie ciekawa audycja Polskiego Radia z 1975 r, gdzie córka i syn z rodziną opowiadają o swoim ojcu Janie Szczepaniku. [10]
.
Na uwagę zasługuje również kilka produkcji dokumentujących życie i twórczość Jana Szczepanika.
.
„Genialny Jan Szczepanik – Polski Edison” [11],
„Galicyjski Geniusz” [12],
„Ludzie mdleli na jego pokazach – Jan Szczepanik”[13]
[1] Purchla O., Szlak Małopolskich słoneczników”, www.malopolskatogo.pl, stan na luty 2022
[2] Tarnowskie Centrum Informacji, „Dom Jana Szczepanika, ulica Sowińskiego”, www.it.tarnow.pl, stan na luty 2022
[3] Tadeusiewicz R., „Jan Szczepanik: Polski Edison”, www.rp.pl, stan na luty 2022
[4] Wirtualna czytelnia, „Jan Szczepanik” www.muzeum.tarnow.pl, stan na luty 2022
[5] Jan Szczepanik, www.pl.wikipedia.org, stan na luty 2022
[6] Moskal K., „Dom, ul. J. Sowińskiego 11” www.it.tarnow.pl, stan na luty 2022
[7] „Jan Szczepanik – Edison z Tarnowa” www.polskieradio.pl, stan na luty 2022
[8] „Jerzy Szczepanik-Dzikowski”, www.pl.wikipedia.org, stan na luty 2022
[9] Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział w Tarnowie, autor zdjęć: Zabawa Maciej, 2022
[10] Polskie Radio, „ O Janie Szczepaniku opowiada jego córka Maria Szczepanik – Zboińska, syn Bogdan Szczepanik – Dzikowski oraz kuzynka Zofia Zawadzka”, (PR, 3.04.1975), www.player.polskieradio.pl/kolejka, stan na luty 2022
[11] Ciekawostki i inne dziwy „Genialny Jan Szczepanik – Polski Edison”, www.youtube.com, stan na luty 2022
[12] BM Production, „Galicyjski Geniusz”, www.youtube.com, stan na luty 2022
[13] „Ludzie mdleli na jego pokazach – Jan Szczepanik”, www.akademiasuperbohaterow.pl, stan na luty 2022
.
.
Autor:
Magdalena Stano M&M
.
Więcej podobnych artykułów w zakładce TARNÓW.